تاریخچه اولین حمام ها
تاریخچه اولین حمام ها در خارج از ایران طبق اسناد کتبی موجود، به بیش از دو هزار سال پیش از میلاد عیسی مسیح (ع) برمی گردد. به استناد کتب تاریخی موجود، جزیره ای به نام کرت دو هزار سال پیش از میلاد مسیح از چنان تمدن والایی برخوردار بود که تمامی منازل مسکونی (اعم از خانه ثروتمندان و فقرا) مجهز به حمام آب گرم روان بودند.
حمام، در تاریخ ایران قدمتی سه هزار ساله دارد. نظافت و پاکیزگی از دیرباز جزو اصول و آیین اعتقادی و مذهبی ایرانیان به شمار می رفت. غسل کردن در آیین زرتشتی، یکی از شروط شرکت در مراسم های مذهبی بود. قدمت ساخت حمام در ایران به پیش از دوره فرمانروایی هخامنشیان برمی گردد. پس از اسلام آوردن ایرانیان، حمام کردن به عنوان یکی از فرایض دینی مورد توجه ایرانیان قرار گرفت.
اغلب حمام ها را پیرامون مسجد و در بازار (مرکز شهر یا روستا) می ساختند. در سراسر ایران و حتی فراتر از مرزهای کشور، تعداد بی شماری گرمابه موقوفی وجود دارد. تعدد حمام های موقوفی که توسط افراد متمول، حکام و خیران وقف می شد، بیانگر توجه ویژه مردم به بهداشت و پاکیزگی بود. در گذشته، ثروتمندان از حمام های خصوصی که در منزل می ساختند و عوام از حمام های عمومی استفاده می کردند. بخشی از روز به حمام زنان و بخشی از روز به حمام مردان اختصاص داشت.
گرمابه
گرمابه به معنای ساختمان گرم از ترکیب دو واژه گرم + آبه تشکیل شده است.
در حمام، اعمالی چون شستشوی بدن، رگ زدن و حجامت، کیسه کشیدن، مشت و مال و قلنج گرفتن، رفع موهای زائد صورت و بدن، تقویت مو با داروهای گیاهی و … انجام می شد. حمام علاوه بر شستشوی و … مکانی برای اجتماع افراد، گفتگو، قلیان کشیدن و چای نوشیدن بود.
بنای حمام از چهار بخش اصلی تشکیل می شد که به ترتیب ورود عبارتند از:
۱- راهرو یا پله ورودی
۲- محوطه سربنیه
۳- میاندر
۴- فضای گرمخانه
معمولا بنای حمام را پایین تر از سطح زمین می ساختند تا علاوه بر گرم نگهداشتن فضای درون آن، از آب قنات ها با شیب دهی مناسب استفاده نمایند. افراد پس از پایین رفتن از پله و گذر از راهرو به سربنیه یا رختکن می رسیدند.
سربنیه
سربنیه فضایی هشت ضلعی و سرپوشیده بود. در میان فضای سربنیه حوضی نسبتا بزرگ خودنمایی می کرد. لبه حوض مکانی بود که قلیان، سینی چای و نوشیدنی قرار می دادند. در حاشیه سربنیه سکوهایی به منظور نشستن افراد و تعویض لباس وجود داشت. بخش زیرین سکوها محلی برای قرار دادن کفش بود. در مجاورت در ورودی حمام میز یا تخت استاد حمامی قرار می گرفت که محل تسویه حساب مشتری محسوب می شد. در فضای سربنیه، تیرهایی جهت آویزان نمودن لباس و تعدادی قفسه با ابعاد مختلف به منظور نگهداری وسایل مشتریان وجود داشت.
میاندر
میاندر، راهرویی پر پیچ و خم بود که فضای سرد سربنیه را به فضای گرم گرمخانه مرتبط می ساخت. میاندر به منظور جلوگیری از اتلاف گرمای درون گرمخانه، ممانعت از دید مستقیم افراد به فضای گرمخانه و متعادل نمودن دمای بدن افراد ساخته می شد.
